Rasy kóz

Jarosław Kaba, Emilia Bagnicka

Zróżnicowane warunki naturalne, w których utrzymywano kozy oraz wiele możliwości użytkowania tych zwierząt doprowadziły do powstania dużej liczby ras. Ocenia się, że obecnie liczba ta może nawet przekraczać 570. Początki planowej hodowli kóz w Europie sięgają końca XIX wieku. Szwajcarscy hodowcy byli jednymi z pierwszych, którzy rozpoczęli prowadzenie systematycznej selekcji zwierząt. Ich celem było uzyskanie ujednoliconego typu kóz charakteryzujących się znacznie zwiększoną mlecznością. Górzyste ukształtowanie Szwajcarii stanowiło naturalną barierę powodującą izolacje lokalnych społeczności co zadecydowało o powstaniu wielu różnych ras. Z czasem rozwój komunikacji ułatwił kontakty i przemieszczanie zwierząt. Doprowadziło to do rozpowszechnienia niektórych ras kóz przy równoczesnym zaniku wielu innych ras lokalnych. Wyróżnikiem rasy są jej cechy fenologiczne i fenotypowe. Rasa kóz to dostatecznie duża populacja zwierząt, jednolita pod względem cech dziedziczonych z pokolenia na pokolenie (typu budowy, masy ciała, konstytucji, wielkości tułowia, kształtu czaszki, długości uszu i charakteru okrywy włosowej). Kozy są zwierzętami, które mogą być użytkowane w wielu kierunkach. Najczęściej jest to użytkowanie jednostronne (mleczne lub mięsne), ale występują także rasy o użytkowości wełnistej, puchowej oraz wszechstronnej (zwykle dwustronnej mleczno-mięsnej).

1 Użytkowanie mleczne

Rasy kóz o użytkowości mlecznej są najbardziej popularne w krajach o wysokiej kulturze rolnej, w których występują bogate zasoby paszowe. Szczególne znaczenie w wytworzeniu ras mlecznych przypisuje się Szwajcarii. Stąd pochodzą kozy saaneńskie i toggenburskie, a więc dwie najbardziej rozpowszechnione na świecie rasy mleczne. Kozy pochodzące ze Szwajcarii miały również wpływ na powstanie bardzo popularnej na świecie rasy alpejskiej francuskiej. Zwierzęta o użytkowości mlecznej osiągają znaczną masę ciała, przy dużej wysokości w kłębie. Charakteryzują się bardzo dobrą budową wymienia i wysoką wydajnością mleczną.

Rasa saaneńska

 

Rasa saaneńska (Saaneziege) pochodzi ze Szwajcarii. Jej nazwa wywodzi się od nazwy jednej z największych rzek przepływających przez Szwajcarię (w języku niemieckim – Saane, w języku francuskim – Sarine). Kozy saaneńskie, lub z udziałem genów tej rasy, można obecnie spotkać na całym świecie. Wywarły one bardzo duży wpływ na wiele lokalnych ras kóz, przede wszystkim o białym umaszczeniu. We Francji rasa saaneńska jest jedną z najczęściej spotykanych. Również w Polsce kozy tej rasy miały duży wpływ na ukształtowaniu rasy kóz polskich białych uszlachetnionych. W naszym kraju utrzymywane są również czyste rasowo kozy saaneńskie, importowane głównie z Francji, ale również z Holandii i Belgii.

Kozy rasy saaneńskiej są zwykle średnie lub duże. Samice osiągają wysokość w kłębie 75-85 cm i masę 50-90 kg, a kozły odpowiednio 90-100 cm i 80-120 kg. Zwykle są bezrogie. Mają białe lub jasnokremowe umaszczenie. Włosy są krótkie, a małżowiny uszne stojące, skierowane ku przodowi. Zarówno dorosłe kozły jak i kozy mają brody. Utrzymywane w Polsce kozy tej rasy osiągają wydajność mleczną przekraczającą 1400 kg (średnio około 620-760 kg). W naszym kraju płodność wynosi 73-88%, a plenność 109-149%.

Rasa alpejska francuska

Rasa alpejska francuska (Française alpinie) została wyhodowana w górskich rejonach Francji. W jej powstaniu dużą rolę odegrały kozy pochodzące ze Szwajcarii. Obecnie rasa ta jest drugą co do liczebności rasą kóz, po saaneńskich francuskich, utrzymywanych we Francji. Kozy alpejskie francuskie były sprowadzane do wielu krajów na całym świecie i często wykorzystywano je do uszlachetniania lokalnych ras kóz barwnych. W Polsce są utrzymywane zarówno w czystości rasy, jak też wykorzystuje się je do uszlachetniania rodzimej rasy kóz barwnych.

Kozy alpejskie francuskie mają średnie lub duże rozmiary. Samice osiągają wysokość w kłębie 70-90 cm i masę ciała 50-80 kg, a samce odpowiednio 90-100 cm i 80-100 kg. Zwierzęta te mają stojące uszy, są zarówno rogate jak i bezrogie, z brodą lub bez brody. Mają krótkie włosy, a ich barwa może być bardzo różna. Najczęściej zwierzęta mają umaszczenie brunatne z ciemną pręgą na grzbiecie. Spotyka się również zwierzęta o bardzo jasnym umaszczeniu oraz z plamami (łaciate). W Polsce kozy alpejskie francuskie osiągają wydajność mleczną przekraczającą 1400 kg (średnio około 440-560 kg). Płodność wynosi 86-96 %, a plenność 168-180%.

Rasa toggenburska

Rasa toggenburska (Toggenburger Ziege) jest jedną z najstarszych mlecznych ras kóz. Została wytworzona w Szwajcarii w regionie Toggenburg w Alpach. Kozy tej rasy były eksportowane do wielu krajów na całym świecie. Także w Polsce można niekiedy spotkać zwierzęta o typowym dla tej rasy umaszczeniu.

Kozy toggenburskie charakteryzują się średnią wielkością. Samice osiągają masę ciała około 50-80 kg, a samce 70-110 kg. Mają stojące uszy, są bezrogie. Samce posiadają brodę. Włosy kóz toggenburskich są miękkie, krótkie lub średnio długie. Barwa okrywy włosowej i jej odcienie mogą być bardzo różne. Spotyka się zwierzęta o umaszczeniu od jasno-płowego do ciemno-czekoladowego. Wszystkie zwierzęta mają bardzo charakterystyczne umaszczenie głowy. Symetrycznie po obu stronach twarzy występują białe strzałki, rozpoczynające się nad oczami, a kończące na wargach. Biała barwa występuje także na uszach (z ciemną plamą pośrodku), kończynach przednich (piersiowych) (od stawu nadgarstka do racic) oraz tylnych (miednicznych) (od stawu stępu do racic) i na tylnych partiach ciała zwierząt (w postaci symetrycznych trójkątów rozpoczynających się w okolicy nasady ogona i przedłużających na tylne powierzchnie ud). Kozy toggenburskie osiągają wydajność mleczną 1000-2000 kg. Są dobrze przystosowane do chłodnego klimatu.

Rasa biała szlachetna niemiecka

Rasa kóz białych szlachetnych niemieckich (Weiße Deutsche Edelziege) powstała w Niemczech w wyniku krzyżowania wypierającego lub uszlachetniającego kóz ras lokalnych ze sprowadzonymi ze Szwajcarii kozami saaneńskimi. W końcu lat dwudziestych XX wieku tak wyhodowane zwierzęta uznano jako nową rasę i ustalono dla niej nazwęWeiße Deutsche Edelziege. Kozy białe szlachetne niemieckie utrzymywane są głównie w zachodnich Niemczech (Badenii-Wirtembergii, Dolnej Saksonii, Nadrenii Północnej-Westfalii i Szlezwiku-Holsztynie). Zwierzęta hodowlane tej rasy były sprowadzane do Polski i odegrały znaczną rolę w kształtowaniu rasy polskiej białej uszlachetnionej.

Kozy białe niemieckie szlachetne są średnimi lub dużymi zwierzętami. Samice osiągają w kłębie wysokość 75-80 cm i masę 50-75 kg, a samce odpowiednio 85-90 cm i 55-110 kg. Są biało umaszczone, pokryte krótkimi włosami. Mają stojące uszy. Występują zarówno osobniki rogate, jak i bezrogie. Wydajność kóz białych niemieckich szlachetnych wynosi około 900-1200 kg (zawartość tłuszczu 3,2-3,6 %, zawartość białka 2,69-3,0 %). Plenność wynosi 180-200 %.

Rasa barwna szlachetna niemiecka

W tworzeniu rasy barwnej szlachetnej niemieckiej (Bunte Deutsche Edelziege) uczestniczyło wiele lokalnych kóz o brązowym umaszczeniu z terenu całych Niemiec, bez dolewu krwi ras obcych. Podstawę jednak stanowiły zwierzęta pochodzące z południowych landów (Bawaria i Badenia-Wirtenbergia). Nazwę rasy, podobnie jak w przypadku rasy białej szlachetnej niemieckiej, ustalono pod koniec lat dwudziestych XX wieku.

Kozy rasy barwnej szlachetnej niemieckiej osiągają średnie i duże rozmiary. Samice mierzą w kłębie 70-75 cm i ważą 45-65 kg, a samce odpowiednio 85-90 cm i 80-100 kg. Zwierzęta są pokryte krótkimi włosami. Umaszczenie może mieć odcień od jasnobrązowego do ciemnobrązowego, z czarną pręgą na grzbiecie. Również kończyny, a niekiedy także brzuch, są barwy ciemniejszej. Zwierzęta mogą być zarówno rogate jak i bezrogie. Uszy są stojące. Kozy te osiągają wydajność mleczną 800-1100 kg (zawartość tłuszczu 3,2-3,6%, zawartość białka 2,8-2,9 %). Plenność wynosi 180-200 %.

Rasa polska barwna uszlachetniona

Rasa polska barwna uszlachetniona wywodzi się głównie od kóz utrzymywanych na Śląsku i Opolszczyźnie. Chów i hodowla kóz mają tu bardzo długą tradycję. W okresie powojennym mieszkańcy tych regionów, w tym bardzo często należący do mniejszości niemieckiej, utrzymywali rodzime kozy zbliżone pokrojem do kóz barwnych szlachetnych niemieckich. Dzięki tej działalności na przełomie lat 80 i 90 XX wieku możliwy był stosunkowo szybki rozwój populacji kóz barwnych w całej Polsce. Kozy te zostały uszlachetnione dolewem krwi importowanych kóz barwnych szlachetnych niemieckich oraz francuskich alpejskich. W ten sposób ukształtowała się rasa kóz polskich barwnych uszlachetnionych. Obecnie kozy tej rasy są rozpowszechnione w całym kraju.

Kozy polskie barwne uszlachetnione są zwierzętami o średniej wielkości. Samice osiągają w kłębie około 65 cm i masę 45-60 kg, kozły odpowiednio 80 cm i 65-100 kg. Zasadniczo zwierzęta powinny mieć czerwonobrunatne umaszczenie, z ciemną pręgą wzdłuż grzbietu i ciemniejszym zabarwieniem kończyn. Włosy są krótkie, a jedynie znajdujące się wzdłuż grzbietu dłuższe. Zwierzęta mają stojące uszy. Zarówno samice jak i samce mogą być rogate, jak i bezrogie. Wydajność mleczna kóz polskich barwnych uszlachetnionych wynosi średnio około 610-760 kg ale może sięgać 1400 kg. Płodność wynosi około 87-97 %, a plenność 158- 176 %.

Rasa polska biała uszlachetniona

Rasa polska biała uszlachetniona powstała w wyniku krzyżowania rodzimych kóz o białym umaszczeniu (w tym pochodzących z rejonów Śląska i Opolszczyzny) z kozami ras niemieckiej białej szlachetnej, czeskiej białej krótkowłosej i saaneńskiej. Tak jak w przypadku kóz barwnych uszlachetnionych, hodowla tych kóz na Śląsku i Opolszczyźnie pomogła w odbudowaniu populacji kóz mlecznych w całej Polsce na początku lat 80-tych XX wieku. Obecnie rasa ta występuje na terenie całego kraju.

Kozy polskie białe uszlachetnione są dużymi zwierzętami. Samice mierzą w kłębie około 70 cm i osiągają masę 45-65 kg, samce odpowiednio 80 cm i 60-100 kg. Zwierzęta mają białe umaszczenie, stojące uszy i są brodate. Włosy są krótkie, połyskujące. Mogą być zarówno rogate jak i bezrogie. Wydajność mleczna kóz polskich białych uszlachetnionych może wynosić ponad 1400 kg, średnio około 560-680 kg. Płodność wynosi około 92-97 %, a plenność 162-184 %.

2. Użytkowanie mięsne

Rasy kóz o użytkowości mięsnej pochodzą głównie z Afryki. Są to zwierzęta wcześnie dojrzewające, charakteryzujące się wysoką plennością, dobrym umięśnieniem, wysokimi przyrostami dobowymi i wysoką wydajnością rzeźną. Najbardziej znane rasy mięsne to kozy burskie oraz czerwone Kalahari wywodzące się z Południowej Afryki, hinduskie beetal oraz czarne bengalskie, tzw. „criollo”, utrzymywane w Ameryce Łacińskiej, a także tzw. „hiszpańskie” kozy utrzymywane obecnie w USA. W ostatnich latach rozpowszechniło się również utrzymywanie kóz karłowatych (pygmy lub dwarf), wywodzących się z zachodniej części Afryki. Są one tam uznawane za rasy mięsne.

Rasa burska

Rasa burska (Boer) została stworzona w XX wieku w Republice Południowej Afryki. Słowo „boer” pochodzi z języka flamandzkiego i oznacza chłopa, rolnika. Burami nazywano potomków kolonistów (głównie pochodzenia holenderskiego), którzy osiedli w Afryce Południowej w XVII i XVIII wieku. Kozy rasy burskiej powstały dzięki pracy hodowców w Prowincji Przylądkowej Wschodniej. Miejscowe kozy krzyżowano ze zwierzętami sprowadzonymi z innych krajów (Indii, Europy) i selekcjonowano w kierunku wybitnie mięsnego użytkowania. W ostatnim dwudziestoleciu XX wieku rasa ta zyskała bardzo dużą popularność na świecie. Początkowo (ze względu na trudności natury formalnej związane z importem zwierząt z Afryki) zarówno w Europie, Australii jak i Stanach Zjednoczonych znalazła się bardzo ograniczona liczba zwierząt tej rasy. Taka sytuacja rynkowa doprowadziła do ukształtowania nienaturalnie wysokich cen kóz burskich na rynku. Z czasem uległy one normalizacji. W wielu krajach, w tym w Polsce, kozy rasy burskiej utrzymywane są obecnie zarówno w czystości rasy, jak też wykorzystuje się je do krzyżowań towarowych.

Kozy burskie charakteryzują się średnią wysokością w kłębie (kozy 65-75 cm, kozły 75-90 cm) przy znacznej masie ciała. Dorosłe kozy ważą zwykle 65-75 kg (do 90-100 kg), a kozły 90-100 kg (do 110-135 kg). Zwierzęta obu płci są rogate, mają duże, obwisłe uszy i charakterystycznie wygiętą linię grzbietu nosa („nos rzymski”). Włosy u kóz rasy burskiej są krótkie. Umaszczenie jest białe (dopuszcza się pojedyncze plamy na tułowiu), jedynie głowa (wraz z uszami, na których dopuszczalne są białe plamy) ma barwę czerwoną, z bardzo charakterystyczną białą łysiną pośrodku. Kozy burskie charakteryzują się dużymi przyrostami dobowymi (200-400 g i więcej) i wysoką plennością do 200% (w Polsce do 160%). Charakterystyczna dla tego gatunku jest możliwość uzyskania 3 wykotów w ciągu 2 lat.

Rasa czerwona Kalahari

Rasa kóz czerwonych Kalahari (Kalahari red) jest stosunkowo nową rasą kóz mięsnych. Powstała ona na przełomie XX i XXI wieku w Republice Południowej Afryki. Jej nazwa nawiązuje do kotliny Kalahari, rozciągającej się na dużych obszarach głównie na pograniczu RPA, Botswany i Namibii. Rasa ta, podobnie jak rasa burska, została utworzona w oparciu o lokalne kozy o czerwonym umaszczeniu. Czerwona Kalahari nie dorównuje popularnością na świecie rasie burskiej, ale kozy eksportowano do innych krajów Afryki, Australii, Ameryki Północnej i Południowej.

Kozy czerwone Kalahari są dużymi zwierzętami. Samice osiągają masę 75 kg, a samce 115 kg. Zwierzęta obu płci są rogate. Uszy są duże, obwisłe, a linia grzbietowa nosa wygięta („nos rzymski”). Kozy mają krótkie włosy i są jednolicie ciemnoczerwono umaszczone. Przyrosty dzienne są bardzo duże i niekiedy przekraczają nawet 400 g.

Rasa nubijska

Rasa nubijska powstała w starożytności najprawdopodobniej na terenach rozciągających się od Libanu po Indie. Jej nazwa pochodzi od Nubii – historycznej krainy znajdującej się w środkowym biegu Nilu na pograniczu obecnego Egiptu i Sudanu. Kozy nubijskie utrzymywane są w Indiach, na Bliskim Wschodzie i na północy Afryki. Rasa ta dała początek dwustronnie użytkowym kozom anglo-nubijskim. W Stanach Zjednoczonych niekiedy kozy rasy anglo-nubijskiej określane są jako nubijskie.

Kozy nubijskie występujące w Afryce stanowią grupę ras charakteryzujących się średnimi rozmiarami ciała. Samice mierzą w kłębie około 70 cm i osiągają masę ciała około 40-60 kg, a samce odpowiednio 75 cm i 50-70 kg. Mają duże, obwisłe uszy, których końce wywijają się na boki. Są pokryte włosami o różnej długości, przy czym najdłuższe występują na zadzie i kończynach tylnych (miedniczych) oraz na kończynach przednich (piersiowych). Najczęściej zwierzęta są czarno umaszczone, ale barwa okrywy włosowej może być bardzo różna - od jasnopłowej do czekoladowej. Kozy nubijskie są zarówno rogate jak i bezrogie. Rogi są zwykle cienkie i średnich rozmiarów. Większość zwierząt nie posiada brody. Charakteryzują się wysoką wydajnością rzeźną (55-62%). W warunkach chowu ekstensywnego od jednej kozy uzyskuje się około 150-200 kg mleka (bez uwzględniania mleka pobranego przez potomstwo). Dzienne przyrosty koźląt wynoszą około 100 g.

3. Użytkowanie wełniste

Kozy mogą, podobnie jak owce, posiadać długą okrywę włosową, co pozwala na ich strzyżenie i pozyskiwanie wełny. Wymienia się tylko dwie rasy użytkowane w tym kierunku: radziecka wełnista i angorska, przy czym znaczenie międzynarodowe ma jedynie rasa angorska.

Rasa angorska

Kozy rasy angorskiej (Angora) pochodzą z Azji Mniejszej. Angora jest starą nazwą stolicy Turcji – Ankary. Od wieków miasto to słynęło miedzy innymi z hodowli kóz tej rasy. Nieudane próby sprowadzenia i hodowli kóz angorskich w Europie podejmowano już w XVI wieku. Są to jednak zwierzęta mało odporne na inwazje pasożytnicze, bardzo wrażliwe na warunki pogodowe (szczególnie w okresie wykotów i po strzyży) i stosunkowo trudno rozmnażające się. Dopiero w XIX i XX wieku kozy tej razy trafiły do Europy, Ameryki Północnej i Australii i rozpoczęto hodowlę i chów kóz angorskich poza Turcją. Obecnie zwierzęta te hoduje się w Republice Południowej Afryki, Stanach Zjednoczonych, Australii i na mniejszą skalę w niektórych krajach europejskich (np. Francji i Wielkiej Brytanii). W Polsce kozy tej rasy są utrzymywane jedynie hobbystycznie, jako zwierzęta towarzyszące.

Kozy angorskie są dobrze umięśnione i osiągają średnią wielkość. Pod względem wysokości w kłębie i masy ciała występuje u nich jednak bardzo duże zróżnicowanie. Samice najczęściej mierzą w kłębie 45-60 cm i osiągają masę 30-40 kg, a samce odpowiednio 50-70 cm i 45-55 kg. Nierzadko jednak spotyka się kozy o masie dochodzącej do 50 kg, a dorosłe kozły w wieku powyżej 5 lat ważą nawet do 100 kg. Zarówno samice jak i samce są rogate, przy czym u kozłów rogi są znacznie dłuższe i spiralnie skręcone. Kozy angorskie mają stosunkowo niewielkie, ciężkie, obwisłe uszy. Pokryte są białą wełną. Wełna kóz angorskich ma bardzo podobny skład chemiczny do owczej. Jest jednak od niej delikatniejsza, cieńsza (szczególnie ta pozyskana od młodych zwierząt) i charakteryzuje się dużą odpornością na filcowanie. Włosy osiągają bardzo różną długość. Zwykle jest to około 12-15 cm, niekiedy 20-25 cm, a w skrajnych przypadkach nawet do 75 cm. Z wełny kóz angorskich produkowany jest moher. Kozy angorskie strzyże się dwukrotnie w ciągu roku. Roczna wydajność wełny jest bardzo różna i waha się od 1-3 kg u kóz i 3-6, czy nawet do 10 kg u kozłów. Plenność u kóz angorskich jest niska i rzadko przekracza 100%. Produkują one niewielkie ilości mleka (70-100 kg) i nie są dobrymi opiekunkami, co w konsekwencji prowadzi do licznych upadków koźląt.

4. Użytkowanie puchowe

Znane są zaledwie trzy rasy kóz, od których, poprzez wyczesywanie, możliwe jest pozyskiwanie puchu. Są to kozy przydońskie, orenburskie i kaszmirskie, ale jedynie ostatnia z wymienionych jest szerzej znana i rozpowszechniona na świecie.

Rasa kaszmirska

Rasa kaszmirska (Kashmir, Pashmina) była znana i wykorzystywana do produkcji słynnego i cenionego kaszmiru już w starożytności. Nazwa rasy wywodzi się od znajdującej się w Himalajach Doliny Kashmir. Obecnie kozy kaszmirskie stanowią grupę ras utrzymywanych głównie w Azji, Australii i Nowej Zelandii oraz na mniejszą skalę w Stanach Zjednoczonych i w niektórych krajach Europy (np. w Wielkiej Brytanii).

Kozy kaszmirskie są małymi zwierzętami. Samice osiągają wysokość w kłębie 56-60 cm i masę ciała 27-35 kg, a samce odpowiednio 66-70 cm i 45-50 kg. Mają bardzo zróżnicowane umaszczenie. Od kóz kaszmirskich uzyskuje się rocznie jedynie 100-200 g wysokiej jakości puchu. Składa się on z bardzo cienkich włosów o długości około 35-50 mm. Od kóz tych można również pozyskiwać mleko, jednak ich wydajność jest niska (do 180 l). Nie są wymagające co do warunków środowiskowych. W odróżnieniu od innych gatunków kóz nie wspinają się tak chętnie, dzięki czemu nie wymagają wysokich ogrodzeń. Rozród kóz kaszmirskich nastręcza wiele trudności, a wskaźniki go charakteryzujące są zdecydowanie niższe niż u pozostałych ras.

5. Użytkowanie dwustronne

Bardzo rzadko w chowie i hodowli kóz spotykamy się z rasami użytkowanymi wszechstronnie. Zwykle zwierzęta użytkowane są jedynie w dwu kierunkach - mlecznym i mięsnym. Zwierzęta takie należą najczęściej do starych, lokalnych ras. Zazwyczaj charakteryzują się one doskonałym przystosowaniem do miejscowych warunków środowiskowych. Pod względem wydajności ustępują jednak znacznie rasom o jednokierunkowej mlecznej lub mięsnej użytkowości. Z tego względu rasy wszechstronnie użytkowe stopniowo tracą na znaczeniu i zostają zastąpione przez inne, użytkowane jednostronnie lub dwustronnie. W Polsce był to jeden z powodów, który doprowadził do wyginięcia kóz ras sandomierskiej i kazimierskiej. Rasa sandomierska stanowiła typowo lokalną rasę. Kozy pokryte były długim włosem i miały białe umaszczenie z barwnymi łatami (szarymi, czarnymi lub żółtobrązowymi). Ich wydajność mleczna była niewielka i wynosiła około 300-400 kg. Kozy rasy kazimierskiej hodowane były lokalnie w okolicach Kazimierza Dolnego. Były to kozy rogate, czarno umaszczone i pokryte gęstym, długim włosem. Charakterystyczną cechą rasową tych zwierząt było złocistożółte zabarwienie tęczówki. Kozy te produkowały do 300 kg mleka. Obecnie w Polsce jedynie sporadycznie można spotkać zwierzęta przypominające wyglądem obie wymienione powyżej rasy.

Rasa anglo-nubijska

Kozy rasy anglo-nubijskiej (Anglo-Nubian, w Stanach Zjednoczonych rasa ta nazywana jest również nubijską - Nubian)  zostały wyhodowane w Anglii w XIX wieku w wyniku krzyżowania kóz nubijskich z Egiptu, kóz pochodzących z Indii i rodzimych kóz brytyjskich. Kozy anglo-nubijskie są obecnie hodowane na całym świecie, ale przede wszystkim w Europie, Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej. W wielu krajach rozwijających się są wykorzystywane do uszlachetniania lokalnych ras, co jest między innymi wynikiem ich łatwego przystosowywania się do wysokich temperatur.

Kozy rasy anglo-nubijskiej osiągają duże rozmiary. Samice mierzą w kłębie około 75 cm i ważą do 110 kg, a samce odpowiednio 90 cm i 140 kg. Rasa ta odznacza się charakterystycznym wyglądem głowy. Zwierzęta są bezrogie (bardzo rzadko rogate), uszy mają obwisłe, długie i szerokie. Grzbiet nosa jest wyraźnie zakrzywiony („nos rzymski”). Włosy są krótkie, a umaszczenie różnorodne. Występują zarówno zwierzęta o jednolitej barwie (np. białe, brązowe, czarne) jak i łaciate (np. biało-czarne). W porównaniu z rasami typowo mlecznymi, kozy anglo-nubijskie charakteryzują się mniejszą wydajnością mleczną (zwykle poniżej 1000-1250 kg), przy wysokiej zawartości tłuszczu i białka (odpowiednio około 5,0% i 3,6%). W Polsce wydajność mleczna kóz tej rasy wynosi średnio około 450 kg. Płodność wynosi około 80-100%, a plenność 150-200 %.

Rasa Murciano-Granadina

Rasa Murciano-Granadina (Murciana Granadina, Murcia Granada)  jest rasą pochodzącą z południowo-wschodnich rejonów Hiszpanii. Jej nazwa wywodzi się od Murcji miasta stanowiącego stolicę regionu autonomicznego o tej samej nazwie i Granady leżącej w sąsiednim regionie autonomicznym – Andaluji. W 1975 roku odpowiednie władze zdecydowały o administracyjnym połączeniu dwu rozpowszechnionych ras kóz Murcia i Granada w jedną Murciano-Granadina i stworzeniu jednej księgi hodowlanej. W obrębie rasy wyróżnia się niekiedy dwie odmiany - Veguesi utrzymywaną na nizinach i Montana wywodzącą się z gór. Kozy rasy Murciano-Granadina eksportowano do krajów Ameryki Południowej i Środkowej oraz północnej Afryki. Są one dobrze przystosowane do suchego i gorącego klimatu.

Zwierzęta rasy Murciano-Granadina są małej lub średniej wielkości. Samice osiągają wysokość w kłębie około 70 cm i masę ciała 30-50 kg, a samce odpowiednio ponad 75 cm i 50-70 kg. Włosy u samic są krótkie i delikatne, a u samców dłuższe i silniejsze. Zwierzęta mają jednolite umaszczenie w różnych odcieniach od brązowego (fot. A13) do czarnego (fot. A14). Mają stojące uszy, a u kozłów zwykle występuje broda oraz rogi. Wydajność mleczna zwierząt tej rasy wynosi około 500 kg (zawartość tłuszczu około 5,3%, a białka około 3,5%).

Rasa damasceńska

Rasa damasceńska (Damascane, Aleppo, Baladi, Chami, Halep, Shami)  została wyhodowana na terenach Libanu i Syrii, a jej nazwa pochodzi od stolicy Syrii - Damaszku. Rasa ta utrzymywana jest obecnie również na południu Turcji, w Iraku, Izraelu i na Cyprze. Niekiedy określa się ją jako zbliżoną do kóz nubijskich. Rasa to początkowo nastawiona była jednostronnie na produkcję mleczną, obecnie natomiast jest ona użytkowana dwustronnie (użytkowość mleczno-mięsna). Kozy damasceńskie nie są przystosowane do chłodnego klimatu i wymagają dobrego żywienia.

Zwierzęta są średniej i dużej wielkości. Samice mierzą w kłębie 65-70 cm i osiągają masę ciała około 40-65 kg, a samce odpowiednio 80 cm i 50-90 kg. Zwierzęta mają różne umaszczenie. Najczęściej są koloru czerwonego lub brązowego. Niekiedy umaszczenie ma jasną barwę (szara, żółta, kremowa) lub zwierzęta są łaciate. Rzadko spotyka się natomiast czarne kozy damasceńskie. Zwierzęta obu płci mogą być zarówno bezrogie jak i rogate. Uszy mają długie, obwisłe i wygiętą linię grzbietową nosa („nos rzymski”). Zwykle u zwierząt tej rasy na szyi występują dzwonki. Kozy osiągają wydajność mleczną od 260 do ponad 700 kg (zawartość tłuszczu 3,8-4,5%, białka 4,0-4,8%). Rasa charakteryzuje się plennością od 150% do nawet 260%. Przyrosty dzienne kózek do 12 tygodnia życia wynoszą około 180 g. Wydajność rzeźna dochodzi do 50%. Zawartość mięsa w wyrębach wartościowych wynosi około 55%, a tłuszczu około 27%.

Rasa karpacka

Kozy karpackie  stanowią starą, lokalną rasę, która już w XIX wieku występowała obok owiec i bydła na trenie polskich Karpat. Obecnie najliczniejsza populacja kóz tej rasy zachowała się na terenie Rumunii. Rumuńskie kozy karpackie reprezentowane są przez dwa typy barwne. Jeden to typ biały podobny do kóz występujących w Polsce (fot. A18), drugi to typ kolorowy charakteryzujący się dwu lub trzy kolorowym umaszczeniem okrywy włosowej. W Polsce kozy ras rodzimych, w tym i karpackie przez lata traciły na znaczeniu. Wyparte zostały one przez importowane rasy kóz o wyższych walorach użytkowych. Doprowadziło to ostatecznie do prawie całkowitego wyginięcia tej rasy. Próby jej restytucji podjęto w 2005 roku w Instytucie Zootechniki w Balicach. Obecnie stado kóz karpackich utrzymywane jest w Zakładzie Doświadczalnym IZ - PIB Odrzechowa.

Rodzime kozy karpackie to zwierzęta o średniej wielkości. Samice mierzą w kłębie około 60 cm i osiągają masę w granicach 30 - 35 kg, a kozły odpowiednio około70 cm i około 50 kg. Zwierzęta pokryte są półdługimi włosami (u kóz do około 21 cm, a u kozłów 31 cm) o białej barwie. W linii pośrodkowej grzbietu okrywa włosowa rozdziela się równomiernie i opada na obie strony tułowia. Zwierzęta mają stojące, długie, wąskie uszy, dzwonki, i brodę (szczególnie obfitą u samców). U obu płci występują stosunkowo cienkie rogi, a nad oczami często charakterystyczna grzywką. Rogi samców są rozłożyste z charakterystycznym spiralnym skrętem w kierunku ruchu wskazówek zegara. Wydajność mleczna kóz karpackich wynosi obecnie około 450-470 kg (zawartość białka 2,8%, tłuszczu 3,4%), płodność około 100%, a plenność 150-160 %.